Câu "cách ngôn" ấy thật đã giãi tỏ được cái hoàn cảnh Stalin hiện tại. Ngồi trên một dân tộc, Staline áy náy lo nghĩ đến địa vị của mình. Ông chỉ sợ một ngày kia nó sẽ bị lung lay bởi trận gió đảo chính tự phương trời "bất tín nhiệm" trong cõi dân chúng đùng đùng nổi dậy. Ông đã phòng bị cẩn mật sẵn sàng. Ngay bây giờ, ông đã đối phó một cách quyết liệt... Nhưng sự đối phó với các phần tử thù địch của ông đều có tính cách mờ ám vì chỉ thực hành trong cõi âm thầm của bí mật. Nhưng "kim trong đãy cũng lòi", những hành vi bí mật của ông lại là những ngọn đèn soi rạng miền dự định âm u trong thâm tâm ông, mà ông chỉ tự đốt đuốc lên cho một mình ông bày đặt... Muốn làm trọn bổn phận của một đồ đệ trung thành với chủ nghĩa Mác xít, ông phải dùng đến sự khủng bố là xử tử những đãng viên đệ Tứ cũng cùng theo chủ nghĩa của Các mác, Lê ninh...

Staline sinh năm 1879 tại Gori trong xứ Geórgie. Cha ông là một người thợ đóng dày và mẹ ông là một người nhà quê. Từ lúc nhỏ dại, ông phải sống rách rưới trong cảnh cơ hàn. Người ta thường gọi ông là một đứa trẻ tinh ranh, không học hành, rồi ông rất ương ngạnh... Năm mười sáu tuổi, ông đã khoác áo bào của một chiến sĩ cách mạng muốn thay đổi đất nước. Ông rất tận tụy, rất trung thành với chủ nghĩa mà ông phụng sự nên ông có một nghị lực già giặng và một chí khí kiên cường. Biết bao phen bị bắt bớ giam cầm, biết bao lần bị đau đớn trước ngọn roi quất, ông cũng vẫn kiên tâm, trì chí đợi một ngày mai sáng sủa... Ông đã từng sống trong cảnh hiểm nguy và hao hơi cổ động ngày nay ông muốn sống những phút êm đềm để trầm tỉnh mơ màng lại quãng đời lao lung quá khứ, nhưng nào có được! Địa vị của ông gây cho ông nhiều trách nhiệm. Quyền chức to tát của ông bắt ông phải hành động luôn luôn. Người ta thường đồn rằng hiện nay Staline sống giữa chốn trang hoàng lịch sự, vì ông ở trong điện Kremlin. Kremlin không phải là chốn cung điện như người ta tưởng, mà lại chính là một hoàng thành, một hoàn dinh tối cổ của các vị vương ngày trước...[288]

Đại nguyên soái Stalin đã mất

Dẫu người không còn sống thật ở đời

Muôn năm đồng lúa xanh tươi

Muôn năm vẫn thấy bóng Người rạng soi[295]

Trước khi tôi vào Đảng, các đồng chí công nhân lớn tuổi hơn tôi đã dạy tôi: "Đồng chí Stalin là lãnh tụ của giai cấp vô sản và nhân dân toàn thế giới". Đảng đã chỉ cho tôi con đường chiến đấu, làm sáng sủa cả một cuộc đời tôi. Không có đảng, ta có thể nào sống được? Tôi hiểu rằng chính nhờ có chủ nghĩa Mác - Lênin, nhờ có đồng chí Stalin vĩ đại mới có Đảng chúng ta ngày nay. Năm 1948, một đồng chí giao thông ở vùng tự do vẫn thường vào vùng mỏ, cho tôi hai tấm ảnh nhỏ: ảnh Stalin và ảnh Hồ Chủ tịch...

Mỗi lần nẩy ra tư tưởng cầu an, tôi giở ảnh ra xem, lại tích cực công tác. Đôi lúc, bị vây cùng đường bí thế, tôi sinh liều mạng, chực xông ra đương đầu với giặc, tù thì tù, rồi chết thì chết. Hình ảnh các lãnh tụ lại nhắc nhở tôi nhiệm vụ khó khăn, lâu dài của người cách mạng, phải kiên nhẫn chiến đấu.

Tôi được dự lễ truy điệu đồng chí Stalin ở một lớp chỉnh huấn. Nghĩ đến đồng chí là nghĩ đến chủ nghĩa của Đảng, tôi thành khẩn bộc lộ, kiểm thảo sai lầm và quyết tâm sửa chữa khuyết điểm của mình. Hôm đứng trong hầm mộ, tôi càng thấm thía công ơn của hai đồng chí đối với nhân loại, đối với nước nhà, đối với mỗi người lao động. Tôi dâng lên hai đồng chí tấm lòng thành kính biết ơn không những của riêng tôi, mà của tất cả các đồng bào và đồng chí của tôi, còn sống hay đã hy sinh trên đất mỏ.

Trước mộ hai đồng chí, chúng tôi đã được dự lễ kỷ niệm Cách mạng Tháng Mười lần thứ 36. Chúng tôi lén đến gần khán đài ở trên cửa mộ hai đồng chí, cố nhìn đồng chí Malencốp, người kế tục sự nghiệp vĩ đại của đồng chí Stalin...

Trên trời, máy bay các kiểu ào ạt bay qua. Quân đội Xô viết đủ các binh chủng, đội ngũ chỉnh tề, muôn người như một hùng dũng diễu qua rồi đến nhân dân Liên Xô đi theo những nếp cờ nhấp nhô như sóng. Chúng tôi kính chào đoàn biểu tình của những người đang xây dựng chủ nghĩa cộng sản. Nhân dân biểu tình, đoàn thì hát, đoàn thì nhẩy, khẩu hiệu hòa bình vang lên không dứt, đàm nào cũng mang trên những tấm gương, trên những bức trướng bằng nhung, bằng gấm, trên những khung kết bằng hoa tươi thắm cùng với hình Mác, Ăngghen, Lênin, Stalin, những hình của đồng chí Malencốp, của Mao Chủ tịch, của Hồ Chủ tịch, của tất cả các lãnh tụ yêu kính của giai cấp công nhân và nhân dân toàn thế giới, những người kế tục sự nghiệp vĩ đại của đồng chí Stalin. Tôi cảm thấy một cách sâu xa: đồng chí Stalin mất đi cũng như đồng chí Lênin mất đi nhưng tinh thần của Người bất diệt và sự nghiệp của Người nhất định toàn thắng.[295]